Στο Αντάρτικο Νοσοκομείο του Γράμμου

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να μάθεις μια ιστορία… Μπορεί να αναζητήσεις πληροφορίες στο διαδίκτυο και να διαβάσεις ένα κείμενο.
Μπορεί να ανατρέξεις σε σχετική βιβλιογραφία ή να παρακολουθήσεις μία τηλεοπτική εκπομπή. Μπορεί επίσης να παίρνεις μέρος σε διάφορες συζητήσεις, ακούγοντας κάποιες απόψεις, και να εμπλουτίσεις έτσι τις γνώσεις σου ώστε να αποκτήσουν σφαιρικότητα στο μυαλό σου, τα γεγονότα... Η cyberότσαρκα όμως έχει να προτείνει τον καλύτερο τρόπο προσέγγισης μιας ιστορίας: να την βιώσεις! Να την αγγίξεις και να γίνεις ένα με αυτήν. Όσο υπερβολικό ίσως και αν ακούγεται είναι κάτι που νιώθουμε συχνά κατά τις περιηγήσεις μας στα μυστικά του τόπου μας, κάτι σαν το βιβλίο που διαβάζεις κάποια βράδια με τις ώρες, ώσπου γίνεσαι ένα με αυτό, κι από παθητικός παρατηρητής, ταξιδεύεις σε έναν κόσμο που αγγίζει τα όρια του μυθικού κι αισθάνεσαι ότι "συμμετέχεις" στην ιστορία...

Αφορμή της εξόρμησης αυτήν τη φορά δεν υπήρξε κάποια πληροφορία ή κάποιο τυχαίο γεγονός, μιας που τα αυτοσχέδια νοσοκομεία των ανταρτών στο Γράμμο, μας ήταν κάτι γνωστό εδώ και χρόνια και βρίσκονταν ξεχασμένα στα συρτάρια μας, μέχρι το κυριακάτικο πρωινό του περασμένου Σεπτέμβρη που ξεκινήσαμε για το Λιανοτόπι...

Όσο πλησιάζουμε στον χειμώνα η πρόσβαση στην περιοχή γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Από τον οικισμό του Πεύκου και μετά ο δρόμος, δεν είναι στρωμένος με άσφαλτο, οπότε για τους λιγότερο "extreme", ο Σεπτέμβριος είναι μία καλή εποχή να επισκεφθούν την τοποθεσία. Με αφετηρία την Καστοριά θα χρειαστεί κάποιος σίγουρα περισσότερο από μία ώρα για να φτάσει ως το Λιανοτόπι, το πάλαι ποτέ οργανωμένο χωριό, το οποίο πλέον δεν είναι καν "φάντασμα" όπως θα λέγαμε στη cyberότσαρκα, απλώς το όνομά του έχει μείνει και προσδιορίζει την περιοχή, που βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα πριν τον οικισμό της Γράμμουστας. Κάποια ελάχιστα ίχνη τοιχοποιίας και μία πινακίδα μαρτυρούν μία ακόμη ιστορία που πλανάται σαν σκιά πάνω στο "πληγωμένο" βουνό.

Κοντά στο Λιανοτόπι, στην περιοχή που ονομάζεται Καταφύκι, βρίσκονται οι "Πόρτες", στην είσοδο ενός δύσβατου φαραγγιού, που την ονομασία τους την οφείλουν στην χαρακτηριστική εικόνα των δύο τεράστιων κοφτών βράχων που στέκονται αντικρυστά, σε υψόμετρο κοντά στα 1.300 μέτρα. Πλησιάζοντας στις Πόρτες λοιπόν κι έχοντας να διασχίσουμε κάθετα και τον Αλιάκμονα, αφήσαμε το αυτοκίνητό μας και ξεκινήσαμε το ανηφορικό μονοπάτι προς την περιοχή του αντάρτικου νοσοκομείου. Η μεγάλη επικινδυνότητα του εγχειρήματος δεν έγκειται τόσο στις απότομες κλίσεις του εδάφους και την πιθανή αποκόλληση βράχων αλλά στο παλιό ναρκοπέδιο! Αν ακολουθήσει κάποιος σωστά τα βήματα προς την περιοχή του νοσοκομείου του ΔΣΕ (Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας) δεν έχει λόγο να φοβάται ιδιαίτερα, αλλά σε ένα τέτοιο τοπίο, το να χάσεις το δρόμο σου είναι μάλλον ο κανόνας και όχι η εξαίρεση… Η αποναρκοθέτηση και η σήμανση των ναρκοπεδίων του Γράμμου είναι μια διαδικασία η οποία ναι μεν λαμβάνει χώρα χρόνια τώρα, αλλά κανείς δεν θα μπορέσει ποτέ να είναι σίγουρος για τα πατήματά του, ιδιαίτερα σε τοποθεσίες που ήταν αποφασιστικής σημασίας για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο της περιόδου 1946-1949, όπως αυτή του νοσοκομείου.

Οι στρατιώτες του ΔΣΕ είχαν περάσει πολλά χρόνια στα βουνά, κάποιοι από αυτούς ήταν και ντόπιοι, γνώριζαν το Γράμμο πιθαμή προς πιθαμή. Σε έναν τέτοιο, τόσο ιδιότυπο πόλεμο, ένας τόπος περίθαλψης των τραυματιών, ειδικά για τους αντάρτες που δεν αποτελούσαν κομμάτι του οργανωμένου κράτους, είχε πολύ μεγάλη σημασία. Έτσι λοιπόν, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, ο αρχίατρος του ΔΣΕ, Νώντας Σακελλαρίου, επέλεξε ως ιδανική τοποθεσία για την ανέγερση του αυτοσχέδιου νοσοκομείου τα πλατώματα κοντά στην είσοδο του φαραγγιού. Πυκνό δάσος για κάλυψη, δίπλα σε τρεχούμενο νερό και περιοχή προσβάσιμη από το μονοπάτι. Εκεί χτίστηκε με δομικά υλικά πέτρες και ξύλα από το βουνό, το περίφημο αντάρτικο νοσοκομείο που ήταν πολύ πιο οργανωμένο απ’ ότι φαντάζει σε εμάς σήμερα. Τα σημάδια εκείνης εποχής, βουβοί μάρτυρες του ιστορικού παρελθόντος, εντοπίζονται σχετικά δύσκολα. Τρύπες στο έδαφος από βομβαρδισμούς, σκουριασμένα κομμάτια μετάλλου, γκρεμισμένοι πέτρινοι τοίχοι θαμμένοι μέσα στη βλάστηση...

Όσο ασφαλές και αν έμοιαζε αρχικά το νοσοκομείο του ΔΣΕ, με τον εμφύλιο σπαραγμό να φουντώνει και τον κλοιό να σφίγγει, οι συνθήκες αποδείχθηκαν αντίξοες για ένα νοσοκομείο καλά κρυμμένο, όσον αφορά τις χερσαίες επιχειρήσεις, αλλά εκτεθειμένο σε αεροπορικές επιδρομές, οι οποίες εντάθηκαν το καλοκαίρι του 1948. Η αναζήτηση ενός 100% προστατευόμενου καταφυγίου για τους τραυματίες του ΔΣΕ, ήταν αυτή που τους έφερε στις περίφημες σπηλιές – νοσοκομεία του εμφυλίου. Απέχουν περίπου δέκα λεπτά περπάτημα από τα πλατώματα και στο κυρίως πλέον κομμάτι του φαραγγιού εντοπίσαμε την πρώτη και μεγαλύτερη σπηλιά των ανταρτών. Η είσοδός της είναι μεγάλη όπως και η ανηφορική κλίση προς το εσωτερικό της. Δεν ξεπερνά τα 25 μέτρα σε μήκος και είναι μία σπηλιά κακοτράχαλη για τον σκοπό που εξυπηρετούσε.

Το σταλακτιτικό υλικό, ειδικά στα πρώτα μέτρα δεν είναι ιδιαίτερα πλούσιο, καθώς όμως προχωρήσαμε προς τα μέσα καταλήξαμε σε έναν όμορφο μικρό θάλαμο -κάτι σαν μικρό πατάρι- με ενδιαφέρον διάκοσμο. Είχαμε καιρό να επισκεφθούμε μία σπηλιά προς εξερεύνηση, μέχρι και η μυρωδιά της υγρασίας και της μούχλας που επικρατεί στο εσωτερικό, μας φάνηκε πολύ όμορφη εκείνες τις στιγμές. Το συγκεκριμένο σπήλαιο είναι μοναδικό όχι τόσο για την σπηλαιολογική εμπειρία που θα σου προσφέρει αλλά για την ιστορία που θα σου ψιθυρίσει μέσα από την απόκοσμη ησυχία του...

Φωτιές και εκρήξεις, κραυγές, ακρωτηριασμοί, άνθρωποι που αφήνουν την τελευταία τους πνοή και ο θάνατος πρωταγωνιστής στο θέατρο του παραλόγου με σκηνή τις απόκρημνες πλαγιές του Γράμμου, σαν εικόνες περνούν από μπροστά σου και χάνεσαι στη σκέψη σου, μέχρι τη στιγμή που κάποιος από την παρέα θα σου αποσπάσει ξανά την προσοχή και θα σε επαναφέρει στο σήμερα.

Ένας ανώφελος εμφύλιος σπαραγμός, ένας πόλεμος με προδιαγεγραμμένη κατάληξη… Νικητής κανένας και μονάχα ένας ολόκληρος λαός ηττημένος! Ένα μάθημα που φαίνεται να μην μας δίδαξε και πολλά... Όχι, ας μην γελιόμαστε, δεν βγήκαμε πιο δυνατοί από αυτό! Αν κάποτε η διάσπαση ήταν αυτή που έσπειρε την καταστροφή, στις μέρες μας, η καταστροφή μπορεί να φέρει την διάσπαση... Και αν το φόντο άλλαξε και από τις σκληρές μάχες του βουνού περάσαμε στα γυαλιστερά γραφεία των κέντρων αποφάσεων, ο κίνδυνος παραμονεύει…

Συλλέξαμε τις απαραίτητες φωτογραφίες και αφού σαν σφουγγάρι το μυαλό προσπάθησε να κρατήσει αυτά που ψηφιακά δεν αποθηκεύονται, συνεχίσαμε προς τη δεύτερη σπηλιά της περιοχής. Χρησιμοποιήθηκε και αυτή από τους αντάρτες, είναι όμως πιο δύσκολα προσεγγίσιμη και μικρότερη. Το εσωτερικό της δύσκολα μπορεί να εξερευνηθεί μέχρι τέλους εξαιτίας του μεγάλου βράχου που έχει σφηνωθεί στον διάδρομο και δεν άξιζε τον κόπο να ριψοκινδυνεύσουμε την ασφάλειά μας και να προσπαθήσουμε να τον ξεπεράσουμε. Αυτό ίσως γίνει σε μια μελλοντική εξόρμηση…

Κάπου εκεί ξεκίνησε και ο δρόμος της επιστροφής, με μεγάλη προσοχή σε κάθε μας βήμα, ώστε να φτάσουμε στο σημείο όπου αφήσαμε το αυτοκίνητο. Για άλλη μια φορά η εμπειρία ήταν ξεχωριστή και η παρέα ικανοποιημένη... Το νοσοκομείο των ανταρτών στο Γράμμο μας διηγήθηκε μία ακόμη συναρπαστική ιστορία που με μεγάλη μας χαρά αφουγκραστήκαμε και την προσθέσαμε και αυτή στον μακρύ κατάλογο με τα μυστικά ενός τόπου που τόσο αγαπάμε και ποτέ δε θα πάψουμε να «εκμεταλλευόμαστε» την μοναδικότητά του, για να γεμίζουμε με περιπέτεια και γνώσεις τα σαββατοκύριακά μας…